2005 - Συνομιλία με τον El Greco

20 Απριλίου 2005 – Εργατικό Κέντρο

Παρουσίαση του έργου του μεγάλου ζωγράφου από την Ιστορικό και Κριτικό Τέχνης Μαριέττα Κωνσταντίνου συνοδεία Αναγεννησιακής και Μπαρόκ μουσικής με το συγκρότημα «ΑΥΛΟΣ»

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Η Ιστορικός και Κριτικός Τέχνης, Μαριέττα Κωνσταντίνου, αναλύει τους παρακάτω πίνακες του El Greco, ξεδιπλώνοντας παράλληλα τη ζωή και το έργο του μεγάλου Έλληνα δημιουργού.

1. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία και το Βρέφος

2. Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού

3. Λαοκόων

4. Η Ταφή του Κόμητος Οργκάθ

Το συγκρότημα Αναγεννησιακής μουσικής “ΑΥΛΟΣ” ερμηνεύει τα έργα:

- ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ (1558)

''Ω Πάσχα το Μέγα''.

- ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ (1518 -1572)

''Cosi va chi ha ventura''

''Trenta capilli da Castell 'a mare''

- ΑΝΩΝΥΜΟΥ ΙΤΑΛΟΥ ΣΥΝΘΕΤΗ(16ος αιώνας)

''La bone notte''

- JACOB ARCADELT (1505 -1568)

''Il bianco e dolce cigno'’

- ADRIAN WILLAERT (1480 -1562)

''O bene mio''

- GIOVANNI GIACOMO GASTOLDI (1550 -1622)

''Speme amorosa'’

- PIERRE ATTAIGNANT (1494 -1551)

''La Magdalena'' - Tourdion

- JUAN del ENCINA (1468 -1530)

- Από τη συλλογή ''CANCIONERO DE PALACIO''

''Ay triste que vengo''

''Triste Espana''

''Fa ta la parte''

''Hoy comamos y bebamos''

- ΑΝΩΝΥΜΟΥ (16ος αιώνας)

Δύο Ισπανικά villancicos

''Dame albricias, hijos d'Eva’'

''Riu riu chiu''

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1952. Σπούδασε στην σχολή ξεναγών στην Αθήνα και στο ESTUDIOS HISPANICOS, Διεθνές Πανεπιστήμιο U.I.M.P. SANTANDER. Επίσης σπούδασε στη Σχολή GEOGRAFIA –HISTORIA –U.N.E.D. (Εθνικό Α. Πανεπιστήμιο) στην Μαδρίτη, όπου έκανε και μεταπτυχιακές σπουδές ( σεμινάριο κατάρτισης καθ. Εικαστικής Παιδείας «EDUCAR LA MIRADA», U.N.E.D.).

Ως προς τις επαγγελματικές της δραστηριότητες έχει διδάξει γλώσσα – ιστορία και ιστορία της τέχνης ( μέχρι το 1987) στο Κέντρο Ισπανικών Σπουδών (Σ. ΠΑΝΤΟΥ) καθώς επίσης και στο Ισπανικό Σπουδαστήριο ( γλώσσα – μετ/ση – ιστορία της τέχνης της Ισπανίας)

Συνεργάζεται ως ξεναγός με την Δημοτική Πινακοθήκη των Αθηνών και είναι συνεργάτης στις ξεναγήσεις που διοργανώνει ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων.

Έχει δώσει πολλές διαλέξεις . Αναφέρουμε επιγραμματικά:

Ε.ΚΕ.ΜΕΛ.

α. Στο Ισπανικό Τμήμα μετ/σης: Ιστορία της Τέχνης της Ισπανίας

β. Εκπόνηση Γλωσσαρίου Όρων Τέχνης Ισπανικών- Ελληνικών

Π.Ε. ΠΑΝΟΡΑΜΑ (μέχρι το 1999-2000)

Διαλέξεις σχετικά με:

Βυζαντινή Ζωγραφική //Η Ελληνική Μυθολογία στην Ευρωπαϊκή Ζωγραφική //Οι Έλληνες στην Ισπανία ( Αρχαιότητα – Βυζάντιο)// Βυζαντινή Αθήνα //Συμπόσια κ.ά.

Επίσης έχει μεταφράσει:

Βιβλία Τουριστικά Αρχαιολογικού περιεχομένου, για τις Εκδόσεις Hannibal ( από τα Ελληνικά στα Ισπανικά) και για τις Εκδόσεις Εμπειρία- Εκδοτική, Ισπανική λογοτεχνία στα Ελληνικά :

α) Ο ΑΓΙΟΣ ….ΗΤΑΝ

β) Ο ΕΓΩΙΣΤΗΣ

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος - «Εl Greco» (1541 - 1614)

Γεννήθηκε στο χωριό Φόδελε της Κρήτης, που βρίσκεται 27χιλ. βορειοδυτικά του πρώην Χάνδακα και νυν Ηρακλείου .Καταγόταν από εύπορη αστική, ορθόδοξη οικογένεια. Ο Χάνδακας, πρωτεύουσα τότε της ενετοκρατούμενης Κρήτης, είναι την εποχή εκείνη πλουσιότατο και πολυσύχναστο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Πάνω απ' όλα όμως είναι ένα ζωτικότατο πνευματικό κέντρο, όπου διασταυρώνονται τα ρεύματα της Αναγέννησης μ' έναν ακμαίο τοπικό πολιτισμό και δημιουργούν το φαινόμενο της Κρητικής Αναγέννησης.

Οι Κρητικοί ζωγράφοι είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την τέχνη της Αναγέννησης μέσα από τα έργα Ιταλών και Φλαμανδών καλλιτεχνών, που κοσμούσαν τις Καθολικές εκκλησίες του Χάνδακα ή ανήκαν σε ιδιωτικές συλλογές.

Σ' αυτό το περιβάλλον διαμορφώθηκε η πνευματική και καλλιτεχνική προσωπικότητα του Θεοτοκόπουλου. Πλάι στη ζωγραφική, ο νεαρός Δομήνικος πρέπει να σπούδασε και τα κλασσικά γράμματα, αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, όπως έμελλε να αποδείξει αργότερα, η πλούσια βιβλιοθήκη που κατέλειπε πεθαίνοντας στο Τολέδο.

Το 1563 χαρακτηρίζεται σε έγγραφο ως «μαΐστρος», πράγμα που σημαίνει πως στα 22 του χρόνια ασκούσε ήδη επίσημα την τέχνη του ζωγράφου. Μέχρι την ηλικία των 26 χρόνων δεν είχε φύγει ακόμα από τον Χάνδακα όπου το έργο του, μέσα στο πνεύμα των μεταβυζαντινών ζωγράφων της Κρητικής Σχολής έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως.

Από το 1567-1570 βρίσκεται στην Βενετία, όπου εικάζεται ότι μαθήτευσε στο εργαστήριο του Τισιανού. Ο Τζούλιο Κλόβιο τον συνιστά θερμά στον Καρδινάλιο Φαρνέζε, για να τον φιλοξενήσει στο ξακουστό παλάτι του στη Ρώμη το 1670. Στο ανάκτορο του Φαρνέζε έρχεται σ' επαφή και συνδέεται φιλικά με τους κύκλους της αιώνιας πόλης, με λόγιους και καλλιτέχνες που συχνάζουν στο περιβάλλον του βιβλιοθηκάριου του Καρδινάλιου, του ξακουστού Ρωμαίου λόγιου Ορσίνι, που υπήρξε φίλος και πατρόνας του Θεοτοκόπουλου. Στη Ρώμη φιλοτεχνεί μια σειρά από έργα που έχουν έντονη τη σφραγίδα της βενετικής του μαθητείας. Τισιάνο, Τιντορέττο, Βερονέζε και Μπασσάνο, τον δίδαξαν να οργανώνει πολυπρόσωπες συνθέσεις μέσα σε λαμπερά κλασικίζοντα αρχιτεκτονικά πλαίσια, να χειρίζεται άνετα το σκιοφωτισμό, να διατυπώνει τη φόρμα χρωματικά με λαμπερές συμφωνίες. Οι ψηλόλιγνες μορφές του θυμίζουν τον Τιντορέττο, ενώ το πλούσιο χρώμα του παραπέμπει στον δάσκαλό του Τισιάνο. Η Ρωμαϊκή του θητεία άφησε κι εκείνη τ' αχνάρι της πάνω στην τέχνη του. Οι βίαιες προοπτικές φυγές, οι περίεργες στάσεις των μορφών με τις αλλεπάλληλες συστροφές και οι ορμητικές χειρονομίες, οι κομμένες μορφές στο πρώτο επίπεδο του πίνακα δείχνουν πόσο γρήγορα αφομοίωσε το δίδαγμα του Μανιερισμού.

Μολονότι είχε κερδίσει την εκτίμηση ενός εκλεκτού κύκλου διανοουμένων, δεν είχε γίνει ευρύτερα γνωστός. Η εποχή δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για παραγγελίες στη Ρώμη. Κυρίως όμως ένας νέος ορίζοντας είχε ανοίξει στην Ισπανία για τους καλλιτέχνες. Εκεί τον περίμενε μια λαμπρότερη τύχη.

Έτσι, μέσω σημαντικών γνωστών, που απετέλεσαν τον σύνδεσμό του με τον κλήρο και τη υψηλή κοινωνία του Τολέδο, εγκαθίσταται εκεί.(Ας μη ξεχνάμε ότι το Τολέδο ήταν η θρησκευτική πρωτεύουσα της Ισπανίας, σε μια εποχή που η Αντιμεταρρύθμιση είχε δώσει μεγάλη εξουσία στον κλήρο). Διακοσμώντας το ναό του Αγίου Δομήνικου του Παλαιού και το Εσπόλιο, αποκτά τη φήμη μεγάλου ζωγράφου στο Τολέδο.

Το 1578 με την σύντροφό του Jeronima de las Cuevas, (με την οποία συζούσε 37 χρόνια άνευ γάμου), αποκτούν τον γιο τους Χόρχε Μάνουελ (δηλ. Γιωργής Μανούσσος , τα ονόματα του πατέρα του και του αδελφού του).

Το 1614 πεθαίνει στο Τολέδο έχοντας αποκτήσει τη φήμη του Τιτάνα της ζωγραφικής στην Ευρώπη.

"Η ζωγραφική δεν είναι ένας σωρός συνταγών, αλλά είναι αγώνας, αγωνία και κατόρθωμα προσωπικό".

El Greco

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Σαν φτερούγα αγγέλου

Κριτική της εκδήλωσης "Συνομιλία με τον El Greco" από τη Μάρω Βαμβουνάκη

Από καιρό σε καιρό, η ψυχή ενός λαού, μέσα στην ιστορική της πορεία, εκτινάσσεται να συναντήσει το αιώνιο.

Γιατί τούτη η αποσπασματική εκτόξευση;

Ποιος μπορεί να προβλέψει και να εξηγήσει τέτοια πνευματικά φαινόμενα μέσα στο πυκνό μυστήριο που τελικά μας περιβάλλει; Που μας περιτυλίγει ιδίως όταν μιλάμε για τέχνη, για ποίηση, για μουσική, για Θεό, για έρωτα. Για όλες τούτες τις υπερβατικές καταστάσεις της ύπαρξης, που δίνουν χάρι στην άχαρη βιωτή, και νόημα στην ανία του: ανόητα επιβιώνω.

Μια τέτοια μυστηριώδης στιγμή ήταν για την Ελλάδα η γέννηση του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στο Χάνδακα της Κρήτης.

Εμείς οι Κρητικοί έχουμε κατά βάθος ένα αλλόκοτο αίσθημα ενοχής απέναντι στον Θεοτοκόπουλο. Σαν τους συγγενείς προς κάποιον δικό τους που πήρε τα μάτια του κι έφυγε στην ξενητειά για πάντα. Που στέλνει αργά και πού, από εκεί, μελαγχολικά μηνύματα πικρής νοσταλγίας και στο τέλος, εξόριστος, στα ξένα πεθαίνει. Πικρής νοσταλγίας γιατί, τι άλλο μπορεί να κρύβει η επιστροφή του στη βυζαντινή μυστικότητα; Τι άλλο αυτή η πεισματωμένη του υπογραφή: Ελ Γκρέκο. Ο ΄Ελλην; 

Προσωπικά, ο ίσκιος του με κυνηγούσε από μικρή. Για το αίνιγμα. Για το μισοσκότεινο. Για μιαν αξιοπρέπεια αδέκαστη που στην Κρήτη λατρεύεται ως θεϊκός νόμος. Με μαγνήτισε η δική του χριστιανική πίστη που διαρρέει τους πίνακές του με καταιγίδες, με ηλεκτρισμό. Που σαρώνει τα πρόσωπά του σαν θύελλα και καίει το βλέμμα με φλόγα. Που φουρτουνιάζει τους ουρανούς και τα νέφη του. Που περισσότερο ανησυχεί παρά καθησυχάζει. Που φέρνει μαχαίρι και φωτιά, που ξεριζώνει τα άχρηστα αμπέλια. Οι Χριστοί του που κοιτούν με παράπονο προς τον Πατέρα και που τα μάτια τους είναι λίμνες-σύνορα ουρανού και κόσμου. Οι δικοί του θάνατοι που είναι ζώσα ζωή, και οι ζωές του στον κόσμο που αρρωσταίνουν από πάθη.

Με γοήτευσε και με έσυρε πίσω του, να τον γυρεύω σε κείμενα, σε μελέτες, σε πίνακες κι αντίγραφα, να ψάχνω για ίχνη του στο Φόδελε, στη Βενετία, ακόμα και στο Τολέδο. Γιατί η τέχνη του ήταν ένα με την ασκητική του, το εργαστήρι του κελλί μοναχού. Γιατί νήστευε και προσευχόταν πριν πιάσει τα πινέλα του. Γιατί, κυρίως, στόχος του ήταν να ζωγραφίσει όχι φαινόμενα αλλά αόρατα. Όχι σώματα αλλά ψυχές, όπως θα πει στην εξαιρετική ομιλία της και η κυρία Μαριέττα Κωνσταντίνου.

Με τέτοια προϊστορία μαζί του δεν μπορούσα παρά να πήγαινα σε κάθε εκδήλωση γι αυτόν γεμάτη καχυποψία. Ακόμα και σ΄ αυτή την εκδήλωση στην Ελευσίνα πάλι με δυσπιστία ξεκίνησα να πάω. Κι ας ξέρω την ποιότητα που έχουν η Ευαγγελία Παπανικολάου, ο Δημήτρης Ανδρώνης, το Καλλιτεχνικό εργαστήρι, το ήθος, την εργασιομανία τους, την ευαισθησία τους και στην ανεπαίσθητη λεπτομέρεια. Πήγαινα μίζερη και προκατειλημμένη γιατί θα έπιαναν στα χέρια τους τον Θεοτοκόπουλο, τον άπιαστο, σαν φτερούγα αγγέλου.

Κι όμως...

Κι όμως απ΄ την αρχή - αρχή όλα στήθηκαν και εξελίχθηκαν με θαυμαστή αισθαντικότητα. Με δέος, με κατάνυξη σχεδόν. Με πλήρη συναίσθηση για το θέμα που τόλμησαν να δουλέψουν. Τώρα, σχεδόν τέσσερις αιώνες μετά. Μήνα μνημόσυνο του Θεοτοκόπουλου που πέθανε Απρίλη. Μέρες μνημόσυνες, παραμονές των Παθών.

Ο φωτισμός στην αίθουσα του Εργατικού κέντρου ήταν χαμηλός, με κεριά αναμμένα σαν να ετοιμαζόμασταν για αγρυπνία-Εξάλλου ο Γκρέκο αντιπαθούσε το έντονο φως. Τραβούσε λέει στο σπίτι του τις βαριές κουρτίνες να μην μπαίνει ήλιος. Να βυθίζεται απερίσπαστος στο ''εσωτερικό φως''-.

Στην οθόνη η διαφάνεια ξεδιπλώνει την ''Σύναξη των Αγγέλων''. Θα ακολουθήσουν να εμφανίζονται μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας και τ΄ άλλα αριστουργήματα. Ο διαμερισμός των Ιματίων Του, η Σταύρωση, ο Λαοκόων, η μετανοούσα Μαγδαληνή, η Θεοτόκος, η Αγία Τριάδα, ο Χριστός αίρων τον σταυρό, η Ταφή του Οργκάθ...

Ήχοι από την Αναγέννηση. Το μουσικό σύνολο ''Αυλός'' ήρθε και κάθισε στη σκηνή ντυμένο με αναγεννησιακά κοστούμια. Με φωνές και όργανα εποχής, φλάουτο με ράμφος, σίτερ, λαούτο, βιόλα ντα γκάμπα, σορντούν, βιουέλα, κορναμούζα, κρομόρνο θα ερμηνεύει μαγευτικά κάθε λίγο έργα του 15ου,16ου και 17ου αιώνα. Μουσικές εξαίσιες από τόσο μακρυά-μακρυά σε χρόνο, μακρυά σε τόπο-να έρχονται στην Ελευσίνα και να αγγίζουν τον ακροατή του απόψε.

Και η ιστορικός τέχνης κυρία Μαριέττα Κωνσταντίνου θα κάνει την έκπληξη...Γιατί η ερμηνεία της προσωπικότητας και της τέχνης ενός τέτοιου οριακού, ανένταχτου πλάσματος αποτελεί πάντα μια εντελώς ριψοκίνδυνη περιπέτεια. Μια επίφοβη ακροβασία πάνω από τον γκρεμό της ανεπάρκειας.

Όμως εκείνη, λιτά, σοβαρά, με κατάρτιση, γνώσεις και γνώση, χωρίς καμιά υποχώριση προς την ευσυγκινησία, τον συναισθηματισμό, την λυρική περιγραφικότητα που εύκολα θα της πρόσφερε το θέμα. Με την γαλήνη του γνήσιου γνώστη,με την συνέπεια του γνήσιου μελετητή, με την ταπείνωση του έξυπνου ομιλητή που αγαπά το αντικείμενό του σε βαθμό που να αποξεχνά τον εαυτό του, χάρισε σε μας, τους τυχερούς που γεμίσαμε προημερών την αίθουσα του Κέντρου, μιαν από στήθους διδασκαλία, ένα ακριβό μάθημα, μια αργόσυρτη συναρπαστική πλεύση προς αυτό που εντέλει παραμένει θαύμα και αίνιγμα: Την ιδιοφυία του Θεοτοκόπουλου. Αυτό το από Θεού μυστήριο.

Μάρω Βαμβουνάκη